Stronniczy sędzia

Zawsze może się zdarzyć, iż sędzia, który rozpatruje naszą sprawę, nie jest bezstronny. Jeśli więc dojdziemy do wniosku, że między sędzią a naszym przeciwnikiem procesowym zachodzi stosunek osobisty tego rodzaju, że może on wywoływać nasze wątpliwości co do bezstronności sędziego, wówczas możemy wystąpić do sądu, w którym dana sprawa się toczy, z wnioskiem o wyłączenie sędziego np. dowiedzieliśmy się, że sędzia prowadzący naszą sprawę jest bliskim przyjacielem osoby, przeciwko której wnieśliśmy do sądu pozew.

Gdzie i w jakim terminie można złożyć wniosek o wyłączenie?

Wniosek o wyłączenie sędziego dana strona powinna zgłosić na piśmie lub ustnie do protokołu w sądzie, w którym dana sprawa się toczy. Wniosek ten można wnieść przed przystąpieniem do rozprawy, czyli zanim strona zgłosi zarzut np. że sprawa należy do właściwości sądu okręgowego, a nie rejonowego. Jeśli strona przystąpiła już do rozprawy, wówczas może wystąpić z takim wnioskiem tylko wtedy, gdy uprawdopodobni (czyli strona nie musi tego udowadniać), iż przyczynę wyłączenia poznała (lub powstała ona) dopiero później.

Poza tym we wniosku należy uprawdopodobnić przyczynę wyłączenia np. można złożyć w sądzie pisemne oświadczenie osoby, która wie, że sędzia jest bliskim przyjacielem naszego przeciwnika procesowego. Do wyłączenie sędziego może dojść nie tylko na wniosek strony, ale także na wniosek interwenienta ubocznego (to osoba, która ma interes w tym, aby sprawa została rozstrzygnięta na korzyść danej strony) lub na wniosek prokuratora. Wyłączenie może nastąpić także na żądanie samego sędziego, który sam powinien zawiadomić sąd, jeśli zachodzi przyczyna wyłączenia (poza tym taki sędzia sam powinien wstrzymać się od udziału w sprawie).

Czy istnieją inne podstawy wyłączenia sędziego?

Tak, bowiem sędzia może zostać wyłączony z mocy samej ustawy (nie jest wtedy potrzebny wniosek strony) w następujących sytuacjach:

• pozostaje ze stroną w takim stosunku prawnym, iż wynik sprawy oddziałuje na jego prawa i obowiązki,
• w sprawach, w których był lub jest pełnomocnikiem strony lub radcą prawnym,
• brał udział w wydaniu orzeczenia dotyczącego wznowienia postępowania,
• w sprawach swego małżonka, krewnych, powinowatych w linii prostej, krewnych bocznych do 4 stopnia i powinowatych bocznych do 2 stopnia np. pozwanym w sprawie jest jego syn,
• w sprawach osób związanych z nim z tytułu przysposobienia, opieki lub kurateli,
• w sprawach, w których w instancji niższej brał udział w wydaniu zaskarżonego orzeczenia, jako też w sprawach o ważność aktu prawnego z jego udziałem sporządzonego lub przez niego rozpoznanego oraz w sprawach, w których występował jako prokurator - jednak to postanowienie od 30 lipca 2004 roku, w zakresie, w jakim ogranicza wyłączenie sędziego z mocy samej ustawy tylko do spraw, w których rozstrzyganiu brał udział w instancji bezpośrednio niższej jest niezgodny z art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Powody wyłączenia trwają także po ustaniu małżeństwa, przysposobienia, opieki i kurateli np. sędzia będzie podlegał wyłączeniu także wtedy, jeśli pozwaną w sprawie będzie jego była żona.

Dodatkowo w przypadku, gdy toczy się proces karny, sędzia jest wyłączony z mocy prawa od udziału w sprawie jeśli np:

1. sprawa dotyczy go bezpośrednio, np. chodzi o osądzenie osób, które włamały się do domu tego sędziego,
2. był świadkiem czynu, o który sprawa się toczy, albo w tej samej sprawie był przesłuchany w charakterze świadka np. był świadkiem wypadku samochodowego, który został spowodowany przez osobę, która ma być osądzona,
3. brał udział w wydaniu orzeczenia, które zostało uchylone lub stwierdzono jego nieważność,
4. brał udział w wydaniu postanowienia o warunkowym umorzeniu postępowania.

Jeżeli jednak sędzia będzie brał udział w sprawie, pomimo zachodzenie przyczyn uzasadniających jego wyłączenie, wówczas takie postępowanie dotknięte jest wadą uzasadniającą wniesienie odpowiedniego środka odwoławczego, może zostać uznane za nieważne, a w pewnych przypadkach może dojść nawet do wznowienia postępowania.

Kto orzeka o wyłączeniu sędziego?

O wyłączeniu rozstrzyga sąd, w którym sprawa się toczy, a gdyby ten sąd nie mógł wydać postanowienia z powodu małej liczby sędziów, rozstrzyga o tym sąd nad nim przełożony. Postanowienie wydaje sąd w składzie trzech sędziów zawodowych.
Pamiętaj, że:

• Na postanowienie sądu oddalające wniosek o wyłączenie sędziego przysługuje zażalenie, które musi zostać wniesione w ciągu tygodnia od doręczenia postanowienia,
• Można złożyć również wniosek o wyłączenie ławnika, a także prokuratora,
• Ponowny wniosek o wyłączenie sędziego oparty na tych samych okolicznościach lub wniosek oczywiście bezzasadny podlega odrzuceniu bez składania wyjaśnień przez sędziego, którego dotyczy. O odrzuceniu orzeka sąd rozpoznający sprawę. Postanowienie może być wydane na posiedzeniu niejawnym.

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 17 listopada 1964 roku Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. 1964 r., Nr 43, poz. 296 ze zmianami),
• Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 roku Kodeks postępowania karnego (Dz. U. 1997 r., Nr 89, poz. 555 ze zmianami).